चावडी समोरच्या गोष्टी (कथा)

"ओ काका एकदम चमन गोटा करू नका हो" 

"सुक्काळीच्या आता तू मला केस कसे कापायचे ते शिकवणार व्हय रं. तुझा बाप सांगून गेलाय तुझं टकूरं कसं भाद्रायाचं ते... गुमान बसून राहा"

शिवाच्या तोंडून हे वाक्य आमच्या लहानपणी कित्येक लहान, आगदी माझ्या सहित बर्याच मुलांनी ऐकलं असेल. लहान मुलांच्या डोक्याची कटिंग करणे आणि रेडा किंवा म्हैस भादरने ह्यात जणू त्याला काही फरकच वाटत नसे. चावडीच्या समोरच शिवाचं दाढी / केस कापण्याचं दुकान (केशकर्तनालय) आहे. शिवा म्हणजे साधारण साडे पाच फुट उंची, सडपातळ अंगकाठी, सरळ टोकदार नाक, गालावर त्यांनी राखलेली भरगोस दाढी, कपाळावर गंधाचा टिळा हा असा आमच्या गावातला शिवा न्हावी आम्ही लहानपणी खुपदा पाहिला आहे. रविवारी शाळांना सुट्टी असल्यामुळे केस कापायला जायचा वारहि रविवार असे. त्यात सकाळी आधीच्या काळात रामायण आणि नंतर महाभारत हे चुकणार नाही हे पाहून आम्ही केस कापायला जात असू. काका किंवा बाबा आम्हाला तिथे सोडून मग त्यांची इतर कामे करायला निघून जात. मग आम्ही आपले बापडे "मेरा नंबर कब आयेगा म्हणत" तिथे बसून राहत असू.

आता समोरच्या माणसाची केस दाढी जे काही असेल ते झाले कि आपलाच नंबर आहे असे म्हणून वाट बघत असतानाच मधेच कुणीतरी एकजण "शिव्या पयली म्हाजी दाढी कर म्हणून आमच्या आधी त्या खुर्चीवर टेकत असे. आम्ही आपले केविलवाणे होऊन पाहत असू. मग आमच्या चेहऱ्यावरील भाव बघून शिवा म्हणे आत्ता लगेच हुइल बघा दाढी धा मिनटात. मग तुमचाच नंबर हाये. झालं आम्ही पुन्हा लिंबाच्या झाडाच्या सावलीत लाकडी बाकावर बसून राहणार. मग तो माणूस आम्हाला कोणाचा रं तू? असं विचारणार ... आम्ही संपूर्ण नाव सांगितले की "आप्पाचा व्हय तू .... सांग शिवराम तात्या वरच्या आळीतला तुझ्या नंबरावर दाढी करायला बसला म्हून ... अन मंग आप्पा काय म्हनतुय ते बघ. मल्हा वडूजला जायचं हाय." हा संवाद इथेच संपे अन मग शिव त्यांची दाढी करायला घेई. तो गालाला इतका वेळ का फेस लावत बसतो अन उगाच वेळ वाया घालवतो असे मला वाटत राही. बर मग काहीतरी प्रायव्हेट विषयावर त्यांची बोलणी सुरु होत असत. बहुदा त्याची सुरवात शिवाच्या "कळलं का तात्या तुम्हास्नी"? अशी होत असे आणि मग गुप्त खलबत असावं असा आव आणून खालच्या पट्टीत त्यांची चर्चा किंवा खुसुर फ़ुसुर चालू होत असे. आम्ही लहान असल्यामुळे असल्या गोष्टींमध्ये जास्त रस नसे पण तरीही "त्यो वरच्या आळीतला म्हद्याचा पोरगा व्हता म्हणत्यात अन ती पमी ... सुताराची किंवा मांगवड्यात पकडून त्या लाव्हाराच्या पोराला तुडवला ... अन कावा म्हून काय इचारतसा काल रातच्यालाच नव्ह का .... असलं काहीतरी तुटक तुटक कानी पडायचं. अशा गावातल्या बर्याच बातम्यांची देवाण घेवाण करून एकदाशी  त्यांची दाढी झाली कि मग निघता निघता तात्या त्याला म्हणे "लेका शिव्या तंबाखू काढ". झालं मग शिवा सगळी दाढीची हत्यारं एकाच बादलीत बुचकळून स्वारी हं ... धूऊन जागेवर ठेवितसे. आमच्यापैकी एकाला बोलावी. आमची उंची लहान असल्यामुळे त्यावेळच्या लाकडी खुर्चीच्या दोन्ही हातांवर एक आडवी लाकडी फळी ठेवी अन एकाला उचलून त्या फळीवर बसवी, त्याच्या भोवती ते फडके गुंडाळी अन मग तंबाखू काढत असे. मला आठवतंय तसे ह्यात कधीही बदल झाला नाही. म्हणजे एखादे पोरगे त्या फळीवर बसवून मग निवांत तंबाखू चोळत बसायला त्याला काय मज्जा वाटायची देव जाणे. बर आधी तंबाखू वगैरे काय खायचं ते खून मग पोराला तिथे बसवावे ... पण नाही अवघडल्या अवस्थेत पोरं बसल्याशिवाय ती वठणीवर येत नाहीत अशी त्याची काहीशी समजूत असावी.

मग तात्या त्याला "आर काढ कि लका लवकर" असा म्हणून जोर लावीत. मग त्यांचा साग्रसंगीत तंबाखू खाणे प्रकार सुरु. आधी ती तंबाखू हातावर घे, त्यातल्या नको त्या काड्या कुड्या वेचून काढून टाक, मग तुम्हाला चुना किती वगैरे विचारून अंगठ्यांनी मस्त तंबाखू माळली जाई. तंबाखू मळली कि ती साफ करायला ह्या हातावरून त्या हातावर अन उलट असे केले जाई. मग त्यावर हातानी थोपटल्यासारखे केले जाई .... तुम्हाला सांगतो आजही कुणी तसे माझ्या शेजारी उभा राहून केले कि मला लहानपणी यायची तशीच शिंक अजूनही येते. मग मळलेल्या तंबाखूतला आपला हिस्सा तात्या आपल्या अंगठा, अनामिका आणि करंगळी मध्ये पकडत अन तो सगळा आईवज अलगदपणे खालच्या ओठांच्या मागे दडवीत. तसेच शिवाही करी. मग आपापले हात झटकून दोघे मोकळे होत. तात्या जायला वळत तेव्हा शिवा त्यांना म्हणे "बर ते माघा बोललु ते कुठ बोलू नगासा... न्हायतर आधीच गाव माझ्या नावानं बोंबा मारताय ....." डोळे मिचकावून अन छदमीपणे हसून तात्या निघून जात अन शिवा आमच्या पैकी जो कोणी खुर्चीवर असेल त्याच्या डोक्याचा ताबा घेत असे. लहान मुलाचे केस कापताना सुद्धा त्याच्या तोंडाचा पट्टा सतत सुरु असे. लहान मुलांकडूनहि बर्याचशा बातम्या गोळा करण्याची कला हि त्याला चांगलीच अवगत होती. अन अशाच येणाऱ्या जाणार्या प्रत्येकाकडून बातम्या काढून इतरांना पुरवणारं ते एक चालत बोलत वर्तमान पत्रच होतं ज्याला गावाच्या सगळ्या घडामोडींची इत्मभूत माहिती होती.

गावातून कॉलेजात शिकायला गेलेल्या एखादं पोरगं त्याच्याकडे केस कापायला आला कि त्यांचा संवाद म्हणजे काय विचरता? अरं तिकड सातारचा सलूनवाला हाताच्या बोटांच्या चिमटीत धरून केस कापतो म्हाताय काय? तुझ्या गत कांगव्यानी न्हाय. असं काहीतरी तो म्हणतो... उत्तरादाखल शिवा मान वळवून तंबाखूमुळे फुगलेल्या तोंडातून समोरच्या रस्त्यावर कोणी येतंय जातंय ह्याची ही पर्वा न करता  थुन्कीची एक जोरदार पिचकारी बाहेर टाकतो. अन परत त्याचे केस कपू लागतो.

गाव आता बदललं एकेकाळी गावात केस कापायला किंवा दाढी करायला असणारा एकुलता एक शिवा न्हावी ... आता मात्र चार पाच सलून झालेत. गेल्या वर्षी चुलत भावाच्या लग्नाच्या निमित्तानी गावी गेलो होतो. पेठेतून जाताना पाहिले तर शिवाच्या दुकानात कोणीतरी तरुण मुलगा दाढी करताना दिसला. सहज रेंगाळलो. आगदीच फारसा काही फरक झालेला नव्हता ... काळाच्या मानानी जेवढा अपेक्षित तेवढाच बदल होता. हेअर स्टाइलचं एक पोस्टर, पाठीमागे पण एक मोठा आरसा जो पूर्वीच्या काळी नव्हता, खुर्च्या बदललेल्या अन दाढी करणारा पण बदलला होता. बाजूच्या बाकड्यावर नजर टाकली तर दोन माणस बोलत बसली होती त्यातला एक मला अपरिचित होता पण दुसरा जो वयस्कर भरपूर दाढी असणारा गृहस्थ होता त्याला कुठेतरी पाहिल्यासारखे वाटत होतं. त्यांच्या बोलण्याकडे लक्ष दिले असता ताबडतोब कळले तो कोण होता ते ... तो बाजूच्या माणसाला सांगत होता म्हंजी तुम्हास्नी ठाव न्हाय वय ... आव काल राताच्यालाच झालं नव्ह हे समद ....... पण ह्ये असच व्हायचं व्हतं बघा ….. कोणास्नी बोलू नगासा ... न्हायतर आधीच गाव माझ्या नावानं बोंबा मारताय ....." असं म्हणून समोरच्या रस्त्यावर कोणी येतंय जातंय ह्याची आजही पर्वा न करता एक जोरदार पिचकारी मारून उर्वरित मजकूर त्या बाजूच्या माणसाला कथन करण्यात ते चालतं बोलत वर्तमान पत्र गढून गेलं होतं.

©अभिजीत अशोक इनामदार

  कामोठे नवी मुंबई